Lotte leest: Kastelau

Je kunt de Zwitserse schrijver Charles Lewinsky kennen van zijn lijvige familiekroniek Melnitz ofwel Het lot van de familie Meijer, maar zijn oeuvre is méér dan dat. Vorig jaar ontdekte ik een andere roman van hem bij mijn favoriete boekwinkel in Berlijn, Dussmann. De flaptekst van het boek beloofde een verhaal over de Tweede Wereldoorlog, de Beierse Alpen en een filmcrew uit Berlijn. Een interessante combinatie! Daarom vandaag in Lotte leest: de roman Kastelau van Charles Lewinsky. 

Het verhaal

Kastelau gaat over een filmcrew van de UFA uit Berlijn. Het is 1944 en de oorlog is nog in volle gang. De crew is druk bezig met het draaien van een propagandafilm (Lied der Freiheit) in de studio, maar om te ontkomen aan alle chaos en angst wordt besloten om de film in de échte bergen te draaien. En dus vertrekt de hele crew (weliswaar onder valse voorwendselen) naar het idyllische bergdorpje Kastelau in Bayern. Onderweg wordt een deel van de crew getroffen door bommen en overlijdt, dus de Dreharbeiten kunnen eigenlijk niet voortgezet worden. Om echter niet terug te moeten keren naar Berlijn of als soldaat opgeroepen te worden, blijft het overige deel van de crew in Kastelau, waar ze alsnog een film in elkaar proberen te zetten. Dit is echter geen propagandafilm voor het Derde Rijk, maar juist het tegenovergestelde: Een anti-oorlogsfilm. Het plot wordt enigszins bewerkt en de bewoners van Kastelau worden voorgelogen, maar toch lijkt alles voorspoedig te gaan. Totdat de Geallieerden steeds dichterbij komen en er iemand op de set door een insider vermoord wordt. Het is echter altijd een raadsel gebleven wie de moord gepleegd heeft. Tot het jaar 2011...

"Ich glaube nicht an Zufälle. Zufall ist, wenn man nicht rauskriegt, wer's gewesen ist. [...] Das war alles im Voraus geplant, da kann mir keiner was erzählen. Ich bin ja von gestern, aber nicht von voriger Woche." 

Het monnikenwerk van een filmstudent

In 2011 ontdekt een zekere journalist (genaamd C. L.) een verzameling documenten van ene Samuel Sanders, een Amerikaan die ooit heeft willen afstuderen op de film Lied der Freiheit. De collectie bestaat onder andere uit manuscripten van Samuel Sanders, opnames van interviews met Tiziana Adam (die één van de hoofdpersonages uit de film speelde) en dagboekfragmenten van Werner Wagenknecht (het vermoorde crewlid). Sanders beweert te weten wie de moord op de set gepleegd heeft, maar heeft zijn bevindingen nooit openbaar kunnen maken, omdat zijn scriptie telkens afgewezen werd. Dit dreef hem tot zelfmoord. Nu vindt C. L. het tijd om hem wél wat credits te geven voor al dit werk. C. L. heeft alle documenten uitgeplozen, gesorteerd, van voetnoten voorzien en gebundeld, om de gebeurtenissen zo goed mogelijk te kunnen reconstrueren. C. L. beweert vooraf wél dat hij geen uitspraken kan doen over het waarheidsgehalte van alle documenten. Maar omdat het boek zelfs voorzien is van Wikipedia-fragmenten, hoeft de lezer hier niet per se over te twijfelen. Alles duidt erop dat dit verhaal echt gebeurd kan zijn. Voor mij geldt ook bij elk boek: Het verhaal is waargebeurd, tenzij of totdat het tegendeel bewezen is. 

Eén van de vermeende Wikipediapagina's in het boek.

"Ein Meisterstück der Camouflage"

Niets bleek echter minder waar. Toen ik naderhand behoorlijk nieuwsgierig was geworden naar Lied der Freiheit, de verdere levensloop van de acteurs en Kastelau zelf, kwam ik van een koude kermis thuis. De Wikipediapagina van Werner Wagenknecht bleek onvindbaar, Google Maps kende het dorpje Kastelau niet, en ook Samuel Saunders was met geen mogelijkheid op internet te vinden. Alles bleek compleet verzonnen. Ik was een paar dagen nogal gedesillusioneerd, maar besefte steeds meer hoe meesterlijk Lewinsky deze hele roman in elkaar heeft gezet. Via C. L. en Samuel Saunders is hij erin geslaagd om alle gebeurtenissen en personages uit het boek heel geloofwaardig neer te zetten. Misschien is het naïef, maar ik heb oprecht al die tijd geloofd dat het verhaal waargebeurd was. Ik denk ook dat ik het boek daarom zo sterk vond: Alles kon in mijn beleving goed verklaard worden aan de hand van 'echte' documenten. Daarom is er dan ook niets minder dan lof van mijn kant voor Lewinsky. Als je als schrijver zelfs interviews met de vermeende oud-burgemeester van Kastelau in je boek verwerkt om het verhaal geloofwaardig te maken, dan ben je een meesterlijke verhalenverteller. En een genie in het camoufleren van de werkelijkheid, zoals recensist Manfred Papst ook al schreef. Iets waar de filmcrew net zo goed in was. Zo goed dat ze soms bijna vergaten dat ze alsof deden:

"Der Mensch ist komisch, weißt du. Mit der Zeit haben wir alle vergessen, dass wir die Filmerei nur spielten. Haben uns angestrengt, als ob es um Hollywood ... Um den Gloria-Palast. Einmal hat der Servatius uns einen ganzen Vormittag lang immer die gleiche Szene wiederholen lassen, nur ein paar Sätze." 

Ook al weet je nu al dat alles verzonnen is, dan blijft het nog steeds zeer de moeite waard om Kastelau te lezen. Natuurlijk alleen al om te ontdekken wie Werner Wagenknecht vermoord heeft. Maar het gaat ook om het gehele narratief: Lewinsky werkt zijn verhalen tot in de puntjes en kleinste details uit, dat zagen we al bij Melnitz. Kastelau is naar mijn mening echter nóg beter. Het is net alsof Lewinsky ook in zijn eigen "Spielerei" is gaan geloven, zoals de filmacteurs dat ook deden. En zo blijkt maar weer dat dat de kwaliteit van een boek (en van de leeservaring) alleen maar ten goede komt!

Kastelau is te koop bij de betere Duitse en Nederlandse boekhandels (ISBN: 9783312006304). Hier kun je ook de Nederlandse vertaling van Elly Schippers vinden: Alleen maar helden (ISBN: 9789048821495).

Tschüß!

Lotte